Λιτόχωρο, το καμάρι της Μακεδονίας !!!
Με την πλάτη σου γυρισμένη στο μυθικό βουνό και το βλέμμα σου να πλανάται στο απέραντο γαλάζιο, στο Λιτόχωρο ζείς τα γυρίσματα των εποχών, την παράδοση και τον πολιτισμό! Θα περπατήσεις κάτω από την σκιά των “θεοκατοίκητων” θεών στα γραφικά σοκάκια και τις παλιές γειτονιές και θα αισθανθείς την αύρα που ενώνει το παρελθόν με το σήμερα και την παράδοση με την καθημερινότητα!!!
Το Λιτόχωρο, η «πύλη» για τις κορυφές της κατοικίας των δώδεκα θεών, έδρα του δήμου Δίου – Ολύμπου, στην Πιερία, είναι χτισμένο στους πρόποδες του Ολύμπου, και αποτελεί αφετηρία όλες τις εποχές του χρόνου για εξορμήσεις στο βουνό αλλά και στη θάλασσα, συνδυάζοντας παράλληλα την ιστορία, τη μυθολογία, τον πολιτισμό, την παράδοση, τη γαστρονομία, την ψυχαγωγία.
Ονομασία
Υπάρχουν πέντε εκδοχές για τρεις ορθογραφίες της λέξης Λιτόχωρο (ή Λητόχωρο ή Λυτόχωρο), με την επικρατούσα να δίνει και τη σημερινή ονομασία με γιώτα.
Η μυθική Λητώ θεωρείται υπαίτια για την ορθογραφία με η, ενώ η γραφή με υ προκύπτει από το «λυτός» (δηλ. ελεύθερος) τόπος. Το τελευταίο οφείλεται πιθανόν στο μετριότερο καθεστώς οθωμανικής κυριαρχίας (σε σύγκριση με άλλες περιοχές) του κεφαλοχωριού της Πιερίας ή γενικά στο «ελευθερίζον» φρόνημα των ντόπιων. Επιπρόσθετα, η λέξη ίσως προέρχεται από τη βυζαντινή λέξη λιτή (+χώρος), δηλαδή την προσευχή. Ακόμη, μπορεί να είναι παράφραση της λέξης Λιθόχωρο, δηλαδή του πέτρινου τόπου, γνώμη που βρίσκει τους περισσότερους υποστηρικτές.
Η δημιουργία του οικισμού τοποθετείται στον 14ο αιώνα και σύμφωνα με ξένους αλλά και Έλληνες περιηγητές, στο παρελθόν η πλειονότητα των κατοίκων του ήταν ναυτικοί, ενώ λειτουργούσαν και πολυάριθμα εργαστήρια υφασμάτων (σκουτιά). Στο Λιτόχωρο κατέφυγε, επίσης, και ο Ρήγας Φεραίος μετά το φόνο του Τούρκου προκρίτου στο Βελεστίνο.
Επανάσταση του Λιτοχώρου
Από το Λιτόχωρο και την Επανάσταση του Ολύμπου οφείλεται κατά πολλούς και η απελευθέρωση της Μακεδονίας! Ήταν η αφορμή για να δούν οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής με διαφορετικό τρόπο τα συμφέροντα τους.Έτσι λοιπόν φτάσαμε στις 19 Φεβρουαρίου 1878 που εκδηλώθηκε η εξέγερση στο Λιτόχωρο με σκοπό να ανακόψει τα μεγαλεπίβουλα σχέδια των Βουλγάρων που οραματίζονταν και με την συνθήκη του αγίου Στεφάνου την “Μεγάλη Βουλγαρία” θέτοντας σε κίνδυνο τα εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας.
Ο συγκεκριμένος τόπος επιλέχθηκε λόγω της σημαντικής γεωγραφικής θέσης (σύνορα με θάλασσα) που διευκόλυνε τον ανεφοδιασμό και την επικοινωνία με την ημιανεξάρτητη Θεσσαλία. Το σχέδιο για την Επανάσταση φέρεται να εγκρίθηκε από την Κεντρική Επιτροπή Μακεδονικού Αγώνα, της οποίας Πρόεδρος ήταν ο νομομαθής Παύλος Καλλιγάς. Σημαντικό γεγονός για την πορεία της Επανάστασης ήταν ο σχηματισμός από αντιπροσώπους της Επαρχίας του Ολύμπου της προσωρινής Επαναστατικής Κυβέρνησης.Μέλος της κυβέρνησης εκείνης ήταν από το Λιτόχωρο και ο Ευάγγελος Κοροβάγκος, ο οποίος έγινε και Πρόεδρος του χωριού.
Παρά την αποτυχία της, που συνοδεύτηκε από καταστροφές χωριών και βιαιοπραγίες, η Επανάσταση στο Λιτόχωρο κατάφερε ίσως να ενισχύσει τη διπλωματική θέση της Ελλάδας στο συνέδριο του Βερολίνου. Έτσι, αναθεωρήθηκαν οι όροι της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου και η Βουλγαρία περιορίστηκε στα παλαιά της σύνορα. Ο εθνικός πόθος της Επανάστασης του Ολύμπου πραγματοποιήθηκε με την απελευθέρωση της Μακεδονίας, το 1912-1913.
οικισμοσ
Το χωριό χωρίζεται σε δύο οικισμούς, με το νέο να απλώνεται γύρω από τον παλιό: σπίτια με αυθεντική μακεδονίτικη αρχιτεκτονική, δίπατα, με ξύλινες αυλόπορτες αλλά και αρκετά νεοκλασικά, λιθόστρωτα σοκάκια, πέτρινες βρύσες, μικρές πλατείες κι εκκλησίες συνθέτουν την εικόνα και των δύο οικισμών. Ιδιαίτερα όμορφη είναι η γειτονιά των ναυτικών (ή Τσίντζα το Μπαΐρι), όπου βρίσκονται τα περισσότερα νεοκλασικά καπετανόσπιτα. Κλασικά σημεία συνάντησης είναι η πλατεία γύρω από το ναό του Αγίου Δημητρίου και η πλατεία του Πλατάνου στον παλιό οικισμό.
Παραδόσεις, Πολιτισμός
Στο Λιτόχωρο η παράδοση είναι τρόπος ζωής και συνδέεται με τον πηγαίο αυθορμητισμό και τη γνήσια λαϊκότητα. Τα έθιμα των Λιτοχωριτών έλκουν την καταγωγή τους από την αρχαιότητα και το Βυζάντιο και μερικά από αυτά χαρακτηρίζονται για την ιδιαιτερότητα και τη μοναδικότητα τους.
Χαρακτηριστικές περιπτώσεις είναι: η εορτή των Φώτων με το Βυζαντινό έθιμο των Σίχνων και της πορτοκαλιάς, το έθιμο της Αποκριάς με το κάψιμο των κέδρων, έθιμο που συνδέεται με τις παλιές διονυσιακές τελετές, και το έθιμο των Επιταφίων την Μεγάλη Παρασκευή, οι οποίοι φιλοτεχνούνται, -γιατί πρόκειται περί αληθινών κομψοτεχνημάτων καθ’ όλη τη διάρκεια της Μεγάλης Τεσσαρακοστής από ειδικευμένες Λιτόχωρίτισσες.